Արմեն Գևորգյան. Անցումային կառավարության գործունեության պայմաններն ու կանոնները

Առաջիկա կառավարությունն ունենալու է երկու հիմնական առաքելություն՝ կայունացնել հետպատերազմյան քաղաքական վիճակը երկրում և պատրաստել հասարակությանը արտահերթ ընտրությունների: Կարևորագույն խնդիրներից է լինելու՝ կասեցնել պետության հետագա քայքայումը, ինչպես նաև՝ ապահովել երկրի տարածքային ամբողջականութունը և սահմանների անվտանգությունը: Աներկբա է՝ պետք է լինեն հանդարտ, արդար և ազնիվ արտահերթ ընտրություններ։

Հիմնական սպառվող ռեսուրսը ժամանակն է, հիմնական գործոնը՝ հանրային սպասումները, հիմնական պայմանը՝ քաղաքական համաձայնությունը, աշխատանքի հիմնական մեխանիզմը՝ երկխոսությունն ու փոխգործակցությունը, հաջողության հիմնական երաշխիքը՝ պրոֆեսիոնալիզմն ու կառավարության անդամների թիմային աշխատանքը, հիմնական ռիսկը՝ արտաքին, աշխարհաքաղաքական գործոնները։ Առաջիկա պատմական փուլում կառավարության անդամներն ունենալու են միայն պատասխանատվության մեծ բեռ, ծանր պարտականություններ և մեծ խնդիրներ։ Այսպիսով.

1. Անցումային կառավարությունը ստեղծվում է քաղաքական նպատակահարմարությունից և օբյեկտիվ պատմական անհրաժեշտությունից։ Այդուհանդերձ՝ այն պետք է լինի նոր վարչապետի կառավարությունը, որտեղ նա հանդիսանում է առաջնորդ՝ ընդգծված հարգանքով և պատկառանքով։ Առաջարկվող ձևաչափը հնարավորություն կտա նոր լիդերի միջոցով ապահովել կայուն քաղաքական երկխոսություն և համագործակցություն հիմնական քաղաքական դերակատարների միջև, ինչպես նաև՝ խորհրդարանական մեծամասնության հետ։ Դա թույլ կտա երաշխավորել հավասար և արդար պայմաններ՝ գալիք ընտրություններում։ Լիդերի պարտավորությունն է՝ աշխատել ոչ միայն նրանց հետ, ովքեր իրեն առաջադրել են, այլև՝ նրանց, ովքեր չեն մասնակցել այդ պրոցեսին։ Վարչապետը պատասխանատու է իր թիմի աշխատանքի որակի համար։

2. Անցումային կառավարության արդյունավետության համար պատասխանատու են նաև բոլոր այն քաղաքական ուժերը, որոնք մասնակից են դրա ձևավորմանը։ Անցումային կառավարության ձևավորումը պետք է բերի մեր երկրի քաղաքական կյանքում պատասխանատվության նոր ձևաչափի հաստատմանը։ Ձևավորելով կառավարություն՝ բոլոր կուսակցությունները և նրանց լիդերները, ինչպես նաև համախոհ հանրային դեմքերը պետք է իրենց հնարավորություններով և ռեսուրսներով օգնեն կառավարությանը՝ սուր սոցիալ-տնտեսական խնդիրների լուծման հարցում՝ նպաստելով արտաքին ներդրումների ներգրավմանը, արտաքին աշխարհի հետ կապերի հաստատմանը։ Չպետք է լինի կողքից դիտորդի գործելաոճ։

3. Արցախի հարցի, պետության անվտանգության ապահովման, արտահերթ ընտրությունների, ընտրական օրենսգրքի փոփոխության, հնարավոր սահմանադրական փոփոխությունների և մի խումբ այլ կարևորագույն հարցերի շուրջ որոշումներն ընդունվում են ողջամիտ փոխզիջմամբ։ Սա նույնպես պետք է օգնի երկրում ձևավորել փոխզիջումների նոր քաղաքական մշակույթ: Իսկ արդեն ընդունված որոշումները չպետք է անվերջ քննարկվեն և կասկածի տակ դրվեն, միտումնավոր վարկաբեկվեն: Ներկա իրավիճակի առանձնահատկությունները նկատի ունենալով և կառավարության բնույթը հասկանալով՝ անհրաժեշտ է, որ բոլոր հարցերը՝ կապված Արցախի առաջիկա բանակցությունների և պետության անվտանգության բարձրացման խնդիրների շուրջ լինեն հանրությանը հասանելի։ Բանակցությունների գաղտնիությունն այլևս անընդունելի և անօգուտ է հայ հասարակության համար։

4. Պետք է լինի ընդհանուր գիտակցում, որ անցումային կառավարությունն այն միավորը չէ, որը կոչված է լինելու երկրում իրականացնել արմատական բարեփոխումներ։ Բայց այս կառավարությունը կարող է խթանել և սկիզբը դնել հայ հասարակության համար դժվար թեմաների քննարկմանը, որոշ դեպքերում նաև անհետաձգելի բարեփոխումների մեկնարկ տալ։ Անհրաժեշտ է ձևավորել ադեկվատ և չգերագնահատված սպասումներ։

5. Քաղաքական ուժերը ձգտելու են պահպանել կոռեկտություն և հրաժարվել կառավարության հանրային քննադատությունից, քանի դեռ անհանգստացնող հարցերը չեն քննարկվել ներսում և չեն գտնվել ընդունելի լուծումներ։ Կառավարության հանդեպ կամ առանձին անդամների հանդեպ դժգոհությունները պետք է փոխանցվեն միայն կառավարության ղեկավարին։ Վարչապետի խնդիրն է՝ պաշտպանել իր կառավարության անդամներին երկարատև և հնարավոր անպտուղ քաղաքական բանավեճերից և ընդունվող որոշումների վրա ազդելու՝ ոչ ֆորմալ միտումներից։ Վարչապետը պետք է կարողանա գտնել քաղաքական երկխոսության նոր, օպտիմալ ձևաչափ և այդ երկխոսության արդյունքում ընդունված որոշումները հմտորեն տեղափոխել կառավարություն։

6. Անհրաժեշտ է բաց և օգտակար հարաբերություններ ձևավորել կառավարության և պետության այլ ինստիտուտների՝ նախագահի և ԱԺ-ի միջև: Ստեղծել նախագահի և կառավարության հիմնական անդամների միջև պարբերական կոնսուլտացիաների հնարավորություն՝ քննարկելու համար ընթացիկ, ինչպես նաև երկրի ներքին և արտաքին քաղաքականության մի շարք հարցեր։ Կարևոր են նաև կայուն և կոնստրուկտիվ հարաբերությունները կառավարության և ԱԺ-ի միջև։

7. Կառավարության բոլոր անդամները նշանակման պահից առաջնորդվում են բացառապես կառավարության անդամի մանդատով։ Նրանք պետք է լինեն ազատ՝ քաղաքական, անձնական և այլ տիպի պարտավորություններից, ենթարկվեն կառավարության միասնական կանոններին, ինչպես նաև ընդունված սուբորդինացիայի և ենթակայության նորմերին։ Չեն կարող լինել այլ տեղերից հանձնարարականներ, ցուցումներ։ Նախարարները պետք է հնարավորինս սահմանազատվեն ընթացիկ քաղաքական կոնյունկտուրայից և ազդեցությունից։

8. Կառավարությունը պետք է հանդես գա որպես միասնական թիմ, պետք է գերիշխի թիմային ոգին, աշխատանքի թիմային ոճը։ Որևէ նշանակություն չպետք է ունենա՝ ով ում ընկերն է կամ ով ում է «բերել» կառավարություն։ Ամեն մեկն անձամբ է կրում պատասխանատվություն իր աշխատանքի համար։ Բոլոր նախարարները կարևոր են. չկան ընտրյալներ և ոչ այդպիսիք։ Բոլորը միմյանց հանդեպ պետք է լինեն հարգանքով։ Կառավարության անդամները պետք է ամրապնդեն թե´ սեփական հեղինակությունը, թե´ ամբողջ կառավարության։ Աշխատանքային հարաբերությունների ընթացքում միմյանց պետք է ընկալել որպես գործընկեր։ Տարբեր կուսակցական կամ այլ խմբային պատկանելության գործոնը չի կարող ազդել հարաբերությունների և աշխատանքի որակի վրա։

9. Նախարարները և պետական մարմինների ղեկավարները պետք է գիտակցեն, որ իրենցից որևէ մեկին չի տրվում Կառավարությունում հավերժ աշխատանքի երաշխիք։ Սահմանված խաղի կանոններին հետևելը, մարդկային պարկեշտությունը, գիտակից վարվելակերպը, նախաձեռնողականությունը, աշխատանքի արդյունավետությունը. սրանք պետք է լինեն իրենց աշխատանքի հիմնական չափորոշիչները։ Թիմի անդամներին «չքաշել», ազնիվ և բաց լինել հարաբերություններում։ Տրամադրված լինել երկարաժամկետ աշխատանքի՝ միաժամանակ շատ լավ հասկանալով անցումային կառավարության բնույթը և քաղաքական նշանակությունը։ Այս անցումային կառավարությունը պետք է կոտրի կառավարական ամառանոցների ու իշխանության մյուս ընդգծված ատրիբուտների կիրառման արատավոր պրակտիկան՝ մեծաքանակ թիկնապահներ, ծառայողական մեքենաներ, թանկարժեք ուղևորություններ, և պետք է նոր մոտեցումներ ու ավանդույթներ ներդնի այդ հարցերի շուրջ։

10. Անցումային վարչապետը պետք է պատրաստ լինի ցանկացած օգտակար նախաձեռնության քննարկմանը, ազնիվ և արդարամիտ երկխոսությանը իր կառավարության յուրաքանչյուր անդամի հետ, չպետք է լինեն փակ կամ «հատուկ» թեմաներ: Կարևոր է հարգանքով մոտենալ կառավարության որևէ անդամի կարծիքին և դիրքորոշմանը, անգամ եթե այն չի համընկնում սեփականի հետ։ Իսկ ահա որոշումների ընդունումից հետո քննարկում և բանավեճ չպետք է լինի։ Նախարարները պետք է վստահ լինեն, որ անհրաժեշտության դեպքում կարողանալու են առավելագույնը 24 ժամվա ընթացքում ընդունելություն գտնել Վարչապետի մոտ։ Կարող է թվալ, թե պարզ, հասարակ բաներ եմ արձանագրում, սակայն տարիների փորձը և Հայաստանում վերջին շրջանում տիրող խառնաշփոթն են թույլ տալիս խոսել պարզ բաների կարևորության մասին։

Անցումային կառավարությունը պետք է ցույց տա մեր երկրի քաղաքացիներին, որ հնարավոր է Հայաստանում ունենալ իրավիճակ, երբ.

- Իշխանությունը կարող է լինել սոլիդ, իսկ դրա գործունեության որակը՝ բարձր
- Պետությունում պետք է գործեն ոչ թե առանձին անհատները կամ ազդեցության ոչ ֆորմալ խմբերը, այլ՝ սահմանադրական ինստիտուտներն ու մարմինները
- Այդ ինստիտուտների միջև փոխհարաբերությունները որոշվում են ոչ թե միջանձնային հարաբերությունների ընթացիկ կոնյունկտուրայով և մարդկային գործոնով, այլ առավելապես՝ այդ ինստիտուտների գործառույթներով և իրավասություններով
- Պետական գործիչներն իրենց աշխատանքով ստեղծում են նախապայմաններ՝ պետական ինստիտուտների հանդեպ ընդհանուր հարգալից վերաբերմունքի համար
- Պետական ինստիտուտների աշխատանքի արդյունքում հնարավոր է լինում խուսափել հովանավորչությունից, կոռուպցիայից ու իշխանության չարաշահումից:


Արմեն Գևորգյան

ՀՀ նախկին փոխվարչապետ