Հինգ նախագահները և Վեհափառը պարտավոր են հիշել 100 տարի առաջվա մեր պատմության դասերը

Այսօրվա իրավիճակի համար սթափ գնահատականներ տալու և հնարավորինս լայն, միասնական օրակարգ ձևակերպելու համար, իհարկե, ողջունելի են ՀՀ նախկին երեք նախագահների և Արցախի երկու նախագահների հանդիպումները, Վեհափառի «քավորությամբ»: Սակայն առավել իրատես պատկերացումներ կազմելու համար լավ կլիներ նաև, որ վերը նշված մեր գործիչները կրկին հիշեին մեր 100 տարի առաջվա պատմության դասերը, որպեսզի գոնե այս անգամ սխալ որոշումներ չկայացնեն: Ի դեպ այդ դասերի մասին արժե, որ ոչ միայն նախագահները, այլև մեր ողջ քաղաքական վերնախավը հիշեր, քանզի այսօրվա իրադարձություններն անչափ նման են այն իրավիճակին, որն առկա էր 100 տարի առաջ:

Մեր պատմական արձանագրումը 100 տարի առաջ

Եվ այսպես 100 տարի առաջ, 1920 թվականի օգոստոսի 10-ին Հայաստանը միացավ Սևրի պայմանագրին և, միաժամանակ, փորձելով հավասարակշռել, բոլշևիկյան Ռուսաստանի հետ կնքեց համաձայանգիր, փորձելով այդ քայլով սիրաշահել Մոսկվային:

Դրա արդյունքում ուղիղ երկու շաբաթ անց Թուրքիան հարձակվեց Հայաստանի վրա և սկսվեց մեր երկրի տարածքների կորստի և նույնիսկ պետականության կործանման գործընթացը:

Պատմական տեղեկանք

Թուրքիայում երկու անգամ մինչև 1920-ի օգոստոսի 10-ը քննարկվել է Հայաստանի վրա հարձակման հարցը, սակայն երկու անգամ էլ դրան դեմ է եղել Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը, պատճառաբանելով, որ այդ քայլով Անկարան կարող էր բարդացնել Մոսկվայի հետ հարաբերությունները:

Մինչ 1920-ի օգոստոսի 10-ը Մոսկվան առաջարկում էր Հայաստանին Թուրքիայի հետ ձևավորել սահմանները, այսպես կոչված, «պատմական-էթնիկական» սկզբունքով, որի համաձայն Հայաստանի սահմանները կարող էին հասնել մինչև 70-75 հազար ք. կմ-ի: Սա պատմական իրողություն է:

Այդ փուլում Թուրքիան պատերազմում էր Հունաստանի հետ և չէր կարող մերժել ռուսներին, մանավանդ որ վերջիններս արդեն 1920-ի ամռանը գրավել էին Ադրբեջանը և մտովի սեփականաշնորհել էին նաև Հայաստանն ու Վրաստանը: Այսինքն Աթաթուրքի հետ բանակցելիս Հայաստանի համար նրանք, փաստացի, մտովի բանակցում էին նաև իրենց համար:

Սակայն հայ գործիչները հրապուրվեցին 160 հազար միֆական Հայաստանի գաղափարով և կորցրեցին իրական 70-75 հազար Հայաստան ունենալու հեռանկարը:

Պատմական տեղեկանք 2

1920-ի սեպտեմբերին Թուրքիայի հարձակման պահին Հայաստանի տարածքը կազմում էր 55 հազար քառ. կմ:

Եթե պատերազմի անմիջապես սկսվելուց հետո, երբ պարզ դարձավ, որ Արևմտյան տերությունները գետնի վրա զորքով չեն աջակցելու Հայաստանին և միայն զենք են մատակարարելու, ապա դրանից հետո, եթե Երևանը համաձայնվեր Մոսկվայի առաջարկների հետ, ապա այդ պահից սկսած գոնե կկարողանար պահպանել իր 55 հազար քառ. կմ. տարածքը:

Մեկ ամիս անց, երբ թուրքերը արդեն գրավել էին Հայաստանի ավելի քան 30 տոկոսը, հայերը կրկին կարող էին համաձայնվել Ռուսաստանի դեսպան Բորիս Լեգրանի առաջարկի հետ, բայց արդեն կորսված էր Կարսի մարզը, սակայն դեռ հնարավոր կլիներ պահպանել Նախիջևանը:

Միայն նոյեմբերի վերջում Հայաստանի վերջին վարչապետ Սիմոն Վրացյանը հասկացավ, որ իրենք սխալվել էին, և ստիպված որոշում կայացրին իշխանությունը հանձնել բոլշևիկներին, որպեսզի արդեն ստորագրված խայտառակ Ալեքսանդրոպոլի պայմանագիրը կյանքի չկոչվեր:

Բայց այդ խայտառակության համար Հայաստանը վճարեց իր տարածքներով:

Ավելին, Հայաստանում այդ ժամանակ այնպիսի քաղաքական փսիխոզ էր տիրում, որ այն ժամանակվա օրվա իշխանությունները նույնիսկ արժանի ընդդիմություն էլ չունեին, և ստիպված էին Դրոյին (Դրաստամատ Կանայան) դարձնել «ձախ դաշնակցական», որպեսզի նրա միջոցով իշխանությունը հանձնվեր Մոսկվային: Դրա արդյունքում Հայաստանի պետականությունն այն աստիճանի էր կազմաքանդված, որ երկրի իշխանությունը հասավ, բառիս բուն իմաստով, տեղի բոլշևիկ թափթփուկներին:

Թե ո՞վ էր դրա իրական մեղավորը՝ ակնհայտ էր: Նրանք, ովքեր իրենց Արևմուտք-Ռուսաստան գավառական խաղերով երկիրը հասցրին իսկական աղետի:

Ի դեպ այն ժամանակվա իշխանությունը նույնպես լեգիտիմ բնույթ ուներ, քանզի ձևավորված էր ազատ ընտրությունների միջոցով:

Նույնիսկ չթվարկենք, թե այն ժամանակվա «փելոսիները» ինչ դիֆերամբներով էին արտահայտվում «բազմաչարչար հայ ժողովուրդի» մասին:

Հենց այն ժամանակվա նախագահներից մեկի դիպուկ բնորոշմամբ՝ «ազգակործան պատուհասների» պատճառով մենք կորցրեցինք մեր երկրի տարածքների ուղիղ կեսը և քիչ էր մնում հայտնվեինք նոր և վերջնական ցեղասպանության առջև:

Այսօրվա մեր ժամանակակից «21 դարի Սիմոն Վրացյանի», այն է Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքականության արդյունքներն արդեն ակներև են բոլորի համար: Մենք ինչի՞ն ենք սպասում, հինգ նախագահները, Վեհափառը ինչի՞ն են սպասում: Սպասու՞մ ենք 21 դարի նոր Ալեքսանդրոպոլի պայմանագրի ստորագրմանը:

Միթե՞ պատմության դասերը ուսանելի չեն մեր վերնախավի համար:

Ի դեպ այս հարցում նախագահները իրենց մեղքի բաժինն ունեն: Քանզի եթե այդ դասերին 30 տարիների ընթացքում գոնե երկրի քաղաքական վերնախավը ծանոթ լիներ, ապա նախագահներից մեկի դիպուկ բնորոշմամբ «ազգակործան պատուհասները» 2018-ին չէին կարող գալ իշխանության:

Այստեղ է որ կրկին արժե հիշել հայտնի անգլիացի մաթեմաթիկոս և փիլիսոփա Բերտրան Ռասելի խոսքերն այն մասին, որ «...Ամենամեծ չարիքը ժողովուրդների համար սովը չէ, ոչ էլ կոմունիզմը և պատերազմները, այլ տգիտությունն է, որից ծնվում են բոլոր ողբերգությունները, այդ թվում սովը, կոմունիզմը և պատերազմները...»:

Բերտրան Ռասելի խոսքերը հատկապես վերաբերվում են մեզ, քանզի տգետ քաղաքական վերնախավը չի կարող ապահովել մեր ժողովուրդին ոչ ապահով կյանք, ոչ էլ երկարաժամկետ խաղաղություն: Տգիտությունը մեզ կբերի նոր պատերազմներ, պետականության կորուստ և նոր ցեղասպանություն:

Եվ այս ամենի համար պատասխանատու կլինեն նաև մեր նախագահները, եթե կրկին անտեսեն 100 տարի առաջվա մեր ողբերգության պատմական դասերը:

Քանզի ինչպես 20 դարի Սիմոն Վրացյանը չէր կարող, այնպես էլ, մեր այսօրվա 21 դարի «Վրացյանը» ի վիճակի չէ կանխելու մեր վրա եկող մեծ աղետը: Իսկ լուծումը մակերեսի վրա է դրված, որը չնկատելը քաղաքական դալտոնիզմի նշան կարելի է համարել, եթե չասենք ավելին:

Սա է իրականությունը:

Դավիթ Մկրտչյան

Հ.Գ.

Իհարկե հեշտ և պոպուլիստական որոշումներ չեն լինելու, քանզի պարտված երկիրը չի կարող հաջողություն արձանագրել դիվանագիտական հարթակում:

Սակայն սխալ որոշման և ընտրության դեպքում մենք կարող ենք կորցնել ամբողջը՝ կորցնելով պետականությունը, իսկ ժողովրդին կանգնեցնենք նոր ցեղասպանության առջև: Դրան ենք սպասո՞ւմ:

Աղբյուրը` zham.am